Цяжка сабе ўявіць сучаснае жыццё без грошай. Грошы - гэта мера кошту, сродак плацяжу, адна з формаў назапашвання зберажэнняў. Пры выкарыстанні грошай вытворца тавару мае магчымасць прадаць свой тавар сёння, а купіць сыравіну, напрыклад, толькі праз тыдзень. Пры гэтым ён можа прадаць свой тавар у адным месцы, а купіць патрэбны яму зусім у іншым. Такім чынам, грошы як сродак звароту пераадольваюць часавыя і прасторавыя абмежаванні пры абмене. Гэта найважнейшая вынаходніцтва чалавецтва, без якога развіццё грамадства было б немагчымым.
Даволі доўга чалавек абыходзіўся без грошай. Многія тысячагоддзі адзіным спосабам атрымаць жаданае служыў просты абмен таварамі, гэта значыць бартэр. Лішкі ўласнай вытворчасці абменьваліся на лішкі, наяўныя ў іншых. Абмен стаў насіць пастаянны, масавы характар, і рынак быў галоўным месцам грамадскага жыцця. Аднак на рынку ўсё часцей ўзнікалі праблемы, якія цяжка было вырашыць. Які кошт адной лыжкі? І што больш каштуе конь ці калёсы? Людзям трэба было нешта больш кампактнае. Некаторы час разнавіднасцямі "грошай" служылі ракавінкі, шкуры, тытунь, збожжа, бабы, соль. Але і гэта было не зусім зручна. І вось з VII стагоддзя да н. э. у якасці разлікаў сталі выкарыстоўвацца высакародныя металы, золата і срэбра, якія не ржавеюць. З каштоўных металаў пачалі рабіць грошы. Пазней у залатыя і срэбныя манеты сталі дадаваць розныя металічныя сплавы. У канчатковым выніку кавалачкі металу выцеснілі ўсе астатнія "тыпы грошай". Гэты этап быў самым працяглым.
Асаблівай увагі заслугоўвае паходжанне папяровых грошай. Адкуль з'явіліся папяровыя грошы? Для адказу на гэтае пытанне неабходна зноў звярнуцца да гісторыі.
Першыя папяровыя грошы з'явіліся ў Кітаі ў 910 годзе нашай эры. Металічныя манеты было даволі цяжка перавозіць, таму ўрад задумаўся аб выкарыстанні ў разліках папяровых грошай. Ен стаў плаціць купцам не манетамі, а спецыяльнымі сертыфікатамі, якія лёгка разменьваліся на залатыя ці сярэбраныя манеты. На гэтых сертыфікатах малявалі важных людзей, чыноўнікаў, ставілі свае подпісы і пячаткі. У Еўропу папяровыя грошы, як сведчаць гісторыкі, былі завезены падарожнікамі, і першыя папяровыя грошы тут былі надрукаваныя ў канцы XVII стагоддзя. У Расіі першыя папяровыя грошы былі ўведзеныя пры Кацярыне II (1769 г.). Называліся яны - асігнацыямі. Але гэта былі не тыя папяровыя грошы, якія мы ведаем цяпер, а даўгавыя абавязацельствы. Цяпер бы мы іх назвалі аблігацыямі. У банку іх можна было абмяняць на медныя манеты.
Калі ж з'явіліся першыя папяровыя грошы на тэрыторыі Беларусі? Пасля далучэння Беларусі да Расіі ў выніку падзелу Рэчы Паспалітай (1772) на яе тэрыторыі пачала дзейнічаць тая ж грашовая сістэма. Гэта значыць, першыя папяровыя грошы ў Беларусі з'явіліся ў 1772 годзе. Першыя ўласныя грошы з'явіліся ў Беларусі пасля таго, як распаўся Савецкі Саюз. Усе краіны, якія ў яго ўваходзілі, сталі жыць асобна і друкаваць свае грошы. Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь пачаў выпуск банкнот, на якіх маляваліся жывёлы. Мабыць, самая знакамітая банкнота - гэта 1 рубель, на якой намаляваны заяц. Пасля ўсе беларускія банкноты ў народзе сталі называць «зайчыкі». Сёння на сучасных беларускіх грошах намаляваны помнікі архітэктуры Беларусі. Сапраўдная банкнота валодае шматступеннай сістэмай абароны, каб яе нельга было падрабіць. Права друкаваць грошы мае толькі цэнтральны банк краіны. Падробка грошай строга забаронена па законе, за гэта можна трапіць у турму.
У кожнай краіне ёсць свае грошы. Гэтыя грошы розных відаў, формаў і расфарбовак. Так, у ЗША - амерыканскі долар, у Грузіі - грузінская лары, у Чэхіі - чэшская крона, на Кубе - кубинская песа, у Манголіі - мангольскі тугрык, на Украіне - украінская грыўня, а ў Балгарыі - балгарскі леў. Але па залежнасці ад назвы валюты грошы ў кожнай краіне па-ранейшаму застаюцца асаблівым універсальным таварам, які можна абмяняць на што заўгодна. У сваёй краіне людзі выкарыстоўваюць нацыянальную валюту, але для ажыццяўлення аперацый за мяжой ім патрэбна замежная валюта.
А яшчэ сёння ўсе грошы можна падзяліць на дзве групы - наяўныя і безнаяўныя.
З наяўнымі усё зразумела, гэта тыя грошы, якія ў выглядзе папяровых купюр альбо манет ляжаць у кашальку. Наяўныя грошы, або наяўнасць, самая распаўсюджаная форма грошай. Аднак з наяўнымі грашыма часам узнікаюць праблемы: яны зношваюцца, іх могуць украсці, іх можна згубіць, часам узнікаюць складанасці са здачай.
Безнаяўныя грошы не друкуюцца на паперы. Безнаяўныя грошы нельга памацаць, яны не маюць формы - ні папяровай, ні ў выглядзе манет. Безнаяўныя грошы - грошы, якія існуюць толькі ў выглядзе запісаў на рахунках у банках. Чалавек, які мае права распараджацца гэтымі грашыма, называецца уладальнікам рахунку. Адным з інструментаў доступу ўладальніка да рахунку з'яўляецца банкаўская плацежная картка, якая лёгка змяшчаецца ў кашальку. З яе дапамогай ўладальнік рахунка можа аплачваць усё, што трэба, напрыклад, аплаціць прадукты ў краме, купіць вопратку, аплаціць мабільны тэлефон і многае іншае. На сённяшні дзень банкаўская плацежная картка - адзін з самых зручных спосабаў дыстанцыйнага кіравання сваімі грашовымі сродкамі, пры якім не трэба кожны раз хадзіць у банк для здзяйснення плацяжу. Так, здзяйсненне безнаяўных разлікаў з выкарыстаннем банкаўскай плацежнай карткі дазваляе зберагчы час і не стаяць у чарзе ў банку або каля банкамата за наяўнымі грашыма. Акрамя таго, бяспечней захоўваць грашовыя сродкі на рахунку ў банку, чым наяўныя грошы ў кашальку ці дома. Нават у выпадку страты банкаўскай плацежнай карткі кліент банка не губляе сродкі, якія захоўваюцца на яго банкаўскім рахунку, толькі трэба патэлефанаваць у банк і папрасіць заблакаваць карту, каб яна перастала працаваць.
Больш шырокае выкарыстанне насельніцтвам краіны банкаўскіх плацежных картак, а таксама іншых спосабаў безнаяўных разлікаў спрыяе дадатковаму ўключэнню грашовых сродкаў насельніцтва ў банкаўскі абарот і працуе на эканоміку краіны ў мэтах павышэння ўзроўню дабрабыту грамадзян.
Але і ў безнаяўных грошай ёсць не толькі перавагі, але і недахопы. Напрыклад, не ўсюды прымаюць да аплаты карткі, а яшчэ некаторыя людзі губляюць пільнасць і робяць больш пакупак, расплачваючыся банкаўскай плацежнай картай, чым калі б гэта былі наяўныя грошы ў кашальку.
