Такі сацыяльна-культурны феномен, як чаявыя, мае багатую гісторыю. Разнастайнасць успрыманняў гэтай практыкі ў розных краінах шмат у чым адлюстроўвае гісторыю і асаблівасці іх фінансавай культуры.
Гістарычныя карані культуры чаявых
Пакідаць узнагароду за аказаныя паслугі было прынята яшчэ ў старажытным Рыме і Грэцыі. Гэта быў своеасаблівы сімвал падзякі, які ў тыя часы з'яўляўся часткай этыкету.
У XVI стагоддзі ў Англіі ўзнікла паняцце "чаявыя", звязанае з развіццём культуры чаявання. Ёсць версія, што цыдулкі са словамі "To Insure Promptness" (каб забяспечыць шпаркасць) англійскія джэнтльмены перадавалі карчмарам разам з манеткай, каб стымуляваць іх паваротлівасць. У далейшым стала папулярным скарачэнне "tips" (чаявыя). Таксама калі госці спыняліся на ноч у гаспадара дома, яны пакідалі грошы для яго слуг. Гэтая практыка стала распаўсюджанай і перанеслася на іншыя сферы абслугоўвання. Паступова звычай пакідаць чаявыя распаўсюдзіўся па ўсім свеце.
З часам чаявыя сталі традыцыйным фінансавым "рытуалам" у многіх культурах, хаця дагэтуль сустракаюцца адрозненні.
Традыцыя чаявых у Беларусі
Вызначэнне тэрміна "чаявыя" фармальна нідзе не замацавана. Але калі паспрабаваць яго сфармуляваць, то чаявыя – гэта дадатковая ўзнагарода, якая выплачваецца звыш цаны тавару або паслугі, устаноўленай дагаворам або публічнай афертай, якая не можа быць абавязковай або фіксаванай. У нашай краіне выплата чаявых заўсёды па жаданні кліента.
У рэстаранах чаявыя прынята пакідаць у памеры 5–10% ад сумы рахунку. Ва ўстановах грамадскага харчавання касіры часта выстаўляюць слоічкі з надпісамі, якія заклікаюць наведвальнікаў падзякаваць работнікам за добрае абслугоўванне. У салонах прыгажосці таксама ёсць традыцыя дадатковай узнагароды. Чаявыя нярэдка даюць кур'ерам, майстрам сэрвісу, кіроўцам таксі.
Ці трэба плаціць падаткі з чаявых?
Калі арганізацыя ўключае суму чаявых у рахунак, то яна абавязана ўлічыць яе як свой даход і выплаціць падаткі. Але нават калі наведвальнік асабіста пакідае чаявыя афіцыянту, які не перадае іх у арганізацыю, гэтыя грошы таксама падлягаюць падаткаабкладанню.
Чаму нельга разглядаць чаявыя як падарунак? Справа ў тым, што "чаявыя" афіцыянты атрымліваюць у якасці платы за добрае абслугоўванне. Гэта само па сабе супярэчыць галоўнаму атрыбуту дарэння – бескарыслівасці. Таму льгота, прадугледжаная п. 22 арт. 208 НК РБ, не прымяняецца.
Ад падаходнага падатку вызваляюцца даходы ў памеры, які не перавышае ўстаноўлены заканадаўствам, у суме ад усіх крыніц на працягу падатковага перыяду, атрыманыя ад фізічных асоб па дагаворах, не звязаных з ажыццяўленнем прадпрымальніцкай дзейнасці: у выніку дарэння; у выглядзе нерухомай маёмасці па дагаворы рэнты бясплатна (п. 22 арт. 208 НК РБ).
Нягледзячы на тое, што выплата чаявых асабіста персаналу не фіксуецца ў бухгалтарскім уліку, у выпадку паступлення ў падатковыя органы інфармацыі аб нявыплаце падаткаў будуць прыменены меры ў адпаведнасці з заканадаўствам.
Такім чынам, чаявыя – гэта і спосаб падзякаваць персаналу, праява шчодрасці і веданне культурных асаблівасцей рэгіёна.
Культурныя аспекты чаявых у розных краінах
Падарожнікі часта задаюцца пытаннем, як і колькі пакідаць чаявых у розных краінах свету. У кожнай з іх існуюць свае правілы і нюансы гэтай практыкі, якая ў адных месцах з'яўляецца звычкай, а ў іншых можа быць успрынята як недарэчныя паводзіны.
Еўрапейскія краіны:
- Англія: у рэстаранах прынята пакідаць чаявыя ў памеры 10–15%, за выключэннем устаноў, дзе абслугоўванне ўключана ў рахунак. У пабах, напрыклад, госці частуюць бармена напоем за свой рахунак.
- Італія, Іспанія, Партугалія: чаявыя складаюць 5–10% ад кошту паслугі. У Італіі яны ўжо ўключаны ў чэк, у Іспаніі і Партугаліі – не. Для пакаёвак прынята пакідаць ад 1 да 2 еўра, а ў пяцізоркавых гатэлях – да 5 еўра.
- Грэцыя: Чаявыя ў рэстаранах складаюць 10%, у некаторых дарагіх месцах – да 15%. Пакаёўкам і насільшчыкам прынята даваць ад 1 да 2 еўра, а таксістам – ад 5 да 10% ад кошту паездкі.
- Германія, Аўстрыя: тут чаявыя – 5–10% ад сумы рахунку ў залежнасці ад узроўню сэрвісу.
Усходнія краіны:
- Японія: чаявыя не прынята пакідаць. Працягванне грошай напрамую могуць успрыняць як абразу.
- Кітай: гістарычна чаявыя былі забароненыя і лічыліся хабарам. Да гэтага часу дзякаваць за сэрвіс там не прынята.
Краіны Паўночнай Афрыкі і Блізкага Усходу:
- Туніс, Турцыя, Егіпет: чаявыя часта ўжо ўключаны ў рахунак, але мясцовы персанал можа чакаць дадатковых грошай. Калі вырашыце пакінуць, то прынята не больш за 5–10% ад агульнай сумы.
Краіны Паўночнай Амерыкі:
- У ЗША і Канадзе чаявыя, як правіла, не ўключаны ў рахунак. Ва ўстанове пры аплаце могуць прапанаваць выбраць памер чаявых – ад 0% да 20%. Афіцыянты, таксісты, персанал гатэляў і іншыя работнікі абслугоўвання лічаць чаявыя істотнай часткай свайго даходу. Базавая зарплата ў такіх сферах можа быць мінімальнай, мяркуецца, што значную частку даходу складуць менавіта чаявыя.
Чаявыя – гэта з'ява, якая ўяўляе сабой складаны мікс культурных, гістарычных і эканамічных аспектаў. У розных краінах гэтая практыка ўспрымаецца па-рознаму і вызначаецца традыцыямі. Пры планаванні падарожжаў даведайцеся пра культуру чаявых тых краін, куды накіроўваецеся, каб пазбегнуць непаразуменняў і няёмкіх сітуацый.